April 22nd, 2014

Laten honden zien wanneer ze zich schamen? Bestaan jaloerse katten? Op dit moment circuleert een enquête van Pim Martens, hoogleraar duurzame ontwikkeling, waarin hij huisdiereigenaren oproept om de emotie van hun viervoeter te beschrijven. Geen grap. Volgens Martens zou dierenwelzijn centraal moeten staan in de duurzaamheidsdiscussie. “Wat betekenen wij voor dieren en zij voor ons?”

Verschenen in de Observant #30

Vraag nummer één: hoe raakt een hoogleraar duurzame ontwikkeling verzeild in een studie naar de emoties van huisdieren? “Binnen ICIS (instituut op het gebied van duurzame ontwikkeling, red.) onderzoeken we mondiale, regionale en lokale processen, en wat ons uniek maakt is dat we dingen combineren, zoals de invloed van klimaatverandering op de gezondheid van mensen, of mondiale partnerships en het certificeren van duurzame producten.” Een nieuwe tak van sport, “dierzaamheid”, past daar volgens Martens prima tussen. “De term duurzaamheid is gekaapt door Jan en alleman; er bestaat zelfs zoiets als duurzame friet. Maar in principe gaat het om de vraag hoe begaan mensen zijn met de wereld waarin ze leven. Hoe gaan ze met elkaar om? Met de aarde, grondstoffen, noem maar op.” Martens constateerde dat dierenwelzijn vaak buiten de boot valt. “Meestal gaat het over de aantallen en de verschillende diersoorten, dus over de kwantiteit en niet over de kwaliteit. Terwijl dat laatste zo belangrijk is. Om met Ghandi te spreken: ‘De beschaving van een volk is te meten aan de mate van respect waarmee ze met hun dieren omgaan.”’

Praat met Martens over dierzaamheid en hij barst los. Allerlei wilde ideeën passeren de revue: een animal happiness index die wereldwijd inzicht moet geven in het welzijn van dieren, en een huisdierenapp waarmee de emotie van de hond kan worden gelezen. Vooralsnog houdt hij het bij een eerste studie naar de emoties van huisdieren. Partner is Marie-José Enders, bijzonder hoogleraar antrozoölogie aan de Open Universiteit. Zij onderzoekt wat dieren betekenen voor mensen, bijvoorbeeld voor bejaarden en autistische kinderen. Martens: “Huisdieren schijnen een positieve invloed hebben op de kwaliteit van leven.” In februari verspreidde het duo een vragenlijst via sociale media. Ze willen achterhalen of mensen bepaalde emoties herkennen bij hun hond of kat. Martens heeft twee katten, en ja, hij ziet duidelijk wanneer ze jaloers of boos zijn. Er zijn zelfs mensen, zegt Martens, die zien of hun viervoeter zich schaamt of teleurgesteld is. Lichaamshouding, geluiden en gelaatsuitdrukking spelen allemaal een rol.
Inmiddels zijn er al meer dan duizend reacties binnen. “Mensen vinden het leuk, het wordt opgepikt. Er heeft zelfs een artikel gestaan in The Voice of Tasmania. We hebben er geen deadline aan verbonden, maar we hopen voor de zomer op een eerste analyse.”

Onderzoek naar dieren heeft veel facetten, zo blijkt uit een gesprek met Martens. Neem de psychologische bril van bioloog Frans de Waal. Hij legt het gedrag van mensapen onder de loep en is daarmee wereldberoemd geworden. Dan is er de medische, biologische bril, zoals in de diergeneeskunde. In weer een ander onderzoeksgebied, de antrozoölogie, draait het om de relatie tussen mens en dier. En die is prima te combineren met duurzaamheid. “Hoe ga je met dieren om? Liefdevol? Eet je minder en bewuster vlees?”, aldus Martens. Hij refereert aan Time to Eat the Dog, een controversieel boek van twee Nieuw-Zeelandse hoogleraren die de ecologische voetafdruk van huisdieren onderzochten. Hun conclusie: een hond is schadelijker voor de planeet dan een SUV. Dat heeft te maken met de enorme hoeveelheid vlees die het dier dagelijks naar binnen werkt. Martens wil maar zeggen: Je pretendeert duurzaam te leven, je bent vegetariër, maar geeft wel kilo’s vlees aan de hond.

Intussen stelt Martens een ander onderwerp ter discussie: dierentuinen. Trouw publiceerde twee weken geleden zijn opinie ‘De dierentuin heeft zijn langste tijd wel gehad’. “Een belangrijke vraag is of je dieren in gevangenschap moet houden. Educatie is een veelgehoord argument vanuit dierentuinen; mensen bewust maken van wat dieren zijn en doen. Maar ik vraag me af hoe hard je dat kunt maken. Het doel van een dierentuin is edutainment, er moet geld worden verdiend. De Britse miljardair Damian Aspinall – eigenaar van een wild animal park – is een kruistocht begonnen tegen parken die dieren levenslang gevangen houden zonder uitzicht op vrijlating. Hij meent, net als ik, dat dierentuinen gebouwd moeten worden om dieren op te vangen. Tijdelijk, want uiteindelijk moeten ze terug naar de natuur. Maar dit is natuurlijk iets voor de toekomst. Nu geldt vooral dat we met zijn allen kritisch moeten nadenken hoe een dierentuin duurzaam kan zijn – ook vanuit het perspectief van de dieren”.