Leeuwen in een van de verblijven in GaiaZoo. — © Peter Schols

Vorige maand was er nogal wat commotie over dierenwelzijn in Mondo Verde in Landgraaf. Het Limburgse attractie- en dierenpark ligt onder vuur op social media. In een Facebook-bericht kraakt een Belgische dierentuinliefhebber de trekpleister in Landgraaf volledig af. De discussie laait nu weer op: zijn dierentuinen nog wel van deze tijd?

Zie ook Opinie Pagina De Limburger (3 januari 2024).

Miljoenen mensen wereldwijd bezoeken jaarlijks een of meer dierentuinen. Ook in Nederland is een dagje naar de dierentuin voor velen een favoriet uitje. Toch komen dierentuinen de laatste jaren steeds meer in opspraak. Is dat terecht? Het is fascinerend dat de meningen over het houden van dieren in deze vorm van gevangenschap zo enorm verschillen, zelfs, en misschien juist vooral, onder mensen die van dieren houden. Waarom is dit zo’n complex onderwerp?

Om te beginnen kan je dierentuinen natuurlijk niet allemaal over een kam scheren: de ene is de andere niet. En de afgelopen eeuwen hebben dierentuinen gevarieerde rollen gespeeld in de samenleving: zij zijn geëvolueerd van verzamelaars van dieren tot wetenschapscentra, van recreatieve attracties tot pleitbezorgers voor het behoud van diersoorten. Het doel van moderne dierentuinen is echter nog steeds niet voor iedereen even duidelijk. Naast het amusementsaspect behouden ze diersoorten, vangen exotische dieren op en informeren mensen over het leven en de bedreigingen van de tentoongestelde diersoorten. Sommige dierentuinen profileren zich vaak echter nog te veel als een attractie, ‘een leuk dagje uit’. De nadruk komt gelukkig wel steeds meer te liggen op de invloed en verantwoordelijkheid die bezoekers zelf hebben, waarbij een bezoek wat minder vrijblijvend is en educatie en in actie komen belangrijker worden.

Dierentuinen doen ook hun best om bezoekers te wijzen op de problemen waarmee de soortgenoten van bedreigde dierentuindieren mee geconfronteerd worden. De vraag is echter of dierentuinbezoekers dan wel naar huis gaan met meer kennis en de intentie er alles aan te doen om de dieren die ze net gezien hebben te helpen beschermen? Wetenschappelijke onderzoeken en polls van dierentuinen zelf onderschrijven dit niet altijd.

Hoewel dierentuinen onder de meerderheid van de bevolking nog steeds heel populair zijn, wordt de roep om verandering steeds luider. De betere, moderne dierentuinen hebben de laatste tientallen jaren grote stappen gemaakt, om het leven van de dieren die ze verzorgen te verbeteren. Maar laten we eerlijk zijn, als dierentuinen niet het publiek maar werkelijk de dieren centraal stellen, zouden zij er heel anders uitzien.

Een belangrijker vraag is denk ik of de dieren gelukkiger zijn in een dierentuin dan in het wild? Tegenstanders zijn uiteraard van mening dat dit absoluut niet het geval is en dat gevangenschap dieren ongelukkig maakt. Volgens Jane Goodall zijn moderne dierentuinen zeker geen slechte plek om te verblijven: ‘De natuur is geen idyllische plek. Sommige dieren zouden niet in dierentuinen gehouden moeten worden, zoals olifanten, orka’s, beloega’s, maar voor andere dieren kan een dierentuin te prefereren zijn boven een leven in het wild.’ Hoewel volgens Jane Goodall zelfs de beste, meest geavanceerde verblijven niet kunnen tippen aan de natuurlijke leefomgeving, worden ongerepte gebieden steeds kleiner. De menselijke bevolking groeit en wilde dieren worden bedreigd door stroperij, houtkap en habitatverlies. Tijd dus voor meer respect voor de dieren en hun natuurlijk leefgebieden.

Dankzij meer kennis en empathie maken bezoekers (en mensen die besloten hebben geen dierentuinen meer te bezoeken), zich steeds drukker om het welzijn van dieren in gevangenschap. Volgens een enquête van de raad voor Dierenaangelegenheden vindt zes op de tien Nederlanders dat als dieren niet hun natuurlijk gedrag kan vertonen, ze niet in een dierentuin zou moeten worden gehouden. Op de vraag of dierentuinen verboden zouden moeten worden, zegt – in dezelfde enquête – de helft van wel of weet het niet. Zoals het verhaal van Mondo Verde illustreert zullen in ieder geval dierentuinen en -parken in hun beleidsvoering en investeringen steeds meer rekening moeten houden met de veranderende publieke opinie.