October 27th, 2014
Dierenonderzoek zet duurzaamheid op de kaart
We gunnen dieren in de dierentuin een grote leefruimte, maar willen ze wel kunnen zien als we betalen voor een kaartje. We eten graag vlees, maar worden liever niet geconfronteerd met beelden van megastallen. We zijn zelf vegetariër, maar hebben een grote hond die vlees eet. “Mensen hebben boter op hun hoofd”, zegt prof. dr. Pim Martens, hoogleraar Duurzame Ontwikkeling. Sinds kort bestudeert hij vanuit ICIS (het UM-duurzaamheidsinstituut) de rol van dieren in onze samenleving. “Via dieren kun je de duurzaamheids- discussie aansprekend op de kaart zetten.”
Gandhi zei het al: ‘De beschaving van een volk is te meten aan het respect waarmee ze met hun dieren omgaan’. Duurzaamheid draait wat Pim Martens betreft om de vraag hoe begaan mensen zijn met de wereld waarin ze leven. “Dieren vallen in deze discussie vaak buiten de boot.” Hoog tijd om dat te veranderen, vond hij. Zijn onderzoek naar ‘dierzaamheid’ speelt zich af op verschillende terreinen. Enerzijds bestudeert hij de emoties van huisdieren en de mate waarin hun baasjes deze herkennen en zich verbonden voelen met hun huisdier. Anderzijds onderzoekt hij de rol van dierentuinen vanuit verschillende perspectieven. Daarnaast bestudeert hij met wiskundige modellen zoonoses (ziektes die van dieren op mensen overgedragen worden) in combinatie met klimaatverandering, en staan er nog wat projecten op stapel, zoals het ontwikkelen van een ‘animal happiness index’ en onderzoek naar de ecologische ‘pootafdruk’ van dieren.
Overweldigende respons
De respons op het onderzoek naar emoties bij huisdieren was overweldigend, vertelt hij enthousiast. “We hoopten op zo’n driehonderd ingevulde enquêtes en bijbehorende foto’s waarop de eigenaren een emotie van hun huisdier vastlegden. We kregen er ruim duizend. Waaronder ook minder bruikbare foto’s en berichten, die vooral illustreren hoe gehecht Nederlanders zijn aan hun huisdier.” Ten tijde van het interview zijn de statistische analyses van de data in volle gang, Martens hoopt op twee publicaties in het najaar. “Bijvoorbeeld over de verschillen tussen mannen en vrouwen in de mate waarin ze emoties van hun huisdieren herkennen. Wat we ook zien is dat mensen denken dat dieren hun emoties delen, zoals blijdschap of verdriet. Hoe sterker ze zich verbonden voelen met hun huisdier, hoe sterker ze dat voelen.” Hij hoopt ook bij de huisdiereigenaren thuis te kunnen gaan onderzoeken hoe happy de dieren echt zijn.
Dierentuin dilemma’s
“Ook in dierentuinen zou ik in samenwerking met verzorgers graag in kaart brengen hoe gelukkig de dieren zijn.” Tot nu toe inventariseerden hij en zijn collega’s welke rol duurzaamheid heeft in de dierentuin in Kerkrade en hoe bezoekers en medewerkers daar tegenaan kijken. In de toekomst hoopt hij samen met het Gaiapark in Kerkrade te sparren over hoe het duurzamer zou kunnen. “Dierentuinen, ook die in Antwerpen waarmee we in gesprek zijn, zoeken naar hun rol voor de toekomst. Ik geloof in hun oprechte goede bedoelingen op het gebied van dierenwelzijn, maar ze kampen met dilemma’s. Jonge leeuwtjes trekken meer publiek dan vijf tandeloze exemplaren. Maar om inteelt te voorkomen worden er vaak dubieuze keuzes gemaakt, zoals in maart in een Deense dierentuin, waar een paar jonge en oudere leeuwen werden afgemaakt om plaats te maken voor een nieuw, volwassen mannetje. Dierentuinen claimen hun rol in educatie, maar op het gebied van educatie over duurzaamheid is er nog veel te winnen, zo bleek uit onze analyse bij het Gaiapark.” Hij beseft dat het een fundamentele ethische discussie is: wil je dieren in gevangenschap houden voor je eigen plezier, of niet? “Ik weet niet of het haalbaar is, maar in mijn ideale wereld zijn dierentuinen plaatsen waar je bedreigde diersoorten kweekt, om ze in de natuur uit te zetten. Maar dat is dan waarschijnlijk geen park waar je mensen toelaat. Hoe verenig je de belangen van mens en dier het beste? Dat is bij uitstek een duurzaamheidsvraagstuk dat prima past in een inter- en transdisciplinair instituut als ICIS.”
Denken stimuleren
Zijn belangrijkste doel is de duurzaamheidsdiscussie levend te houden. “Ik hoop mensen te stimuleren erover na te denken. Wat duurzaam is en wat niet, dat is geen zwart-witverhaal. Ik zeg: Wees je bewust van bepaalde keuzes en wat die betekenen voor de wereld. Daar is nog veel in te winnen, ook al lopen we in Europa en Amerika voorop met bijvoorbeeld dierenwelzijn. Maar ook hier is het vaak verre van ideaal” Alhoewel het dierzaamheidsonderzoek nog in de kinderschoenen staat, en hij ook niet alle antwoorden heeft, mengt hij zich toch in het publieke debat over dit soort zaken. Zo publiceerde Trouw in april zijn opiniestuk , getiteld ‘De dierentuin heeft zijn langste tijd wel gehad’. “Ik snap ook dat dierentuinen zullen blijven bestaan, ook omdat het commerciële ondernemingen zijn. En ik weet niet hoe je in de praktijk zou moeten realiseren dat daar dieren worden gefokt en gehouden die daarna de wildernis in moeten. Maar zolang je aangeeft waar de vragen en onzekerheden zitten, die bij een thema als duurzaamheid altijd aanwezig zijn, kun je als wetenschapper best je mening geven. Ik denk na over deze onderwerpen, daar word ik voor betaald als wetenschapper, dus dat wil ik niet alleen uiten in wetenschappelijke publicaties. Dat sommige topwetenschappers op het gebied van dieren en emoties geen uitspraken willen doen over dieren in de bio-industrie, heb ik nooit begrepen.”
Pim Martens holds the chair ‘Sustainable Development’ at ICIS, Maastricht University. He founded AnimalWise, a “think and do tank” integrating scientific knowledge and animal advocacy to bringabout sustainable change in our relationship with animals. www.animalwise.info
PIM MARTENS 