Zie ook Opinie pagina Trouw, 1 april

Afgelopen maand heeft de dierentuin van Kopenhagen Marius de giraf gedood en aan de leeuwen gevoerd. Nu doodde het een gezin van vier leeuwen omdat er een nieuwe mannelijke leeuw arriveerde. De Deense dierentuin zegt dat er geen keuze was- de twee oude leeuwen verloren hun plaats in de hiërarchie, de kleintjes zouden zijn opgegeten door nieuwkomer, een nieuw onderkomen was niet voorhanden. Dit soort berichten stelt opnieuw de rol van dierentuinen ter discussie.

De afgelopen eeuwen hebben dierentuinen gevarieerde rollen gespeeld in de samenleving: zij zijn geëvolueerd van verzamelaars van dieren tot wetenschapscentra , van recreatieve attracties tot pleitbezorgers voor het behoud van diersoorten. De laatste jaren hebben moderne dierentuinen ook een nieuwe rol op zich genomen, die van pleitbezorgers van duurzame ontwikkeling.  Zo is er in de laatste halve eeuw een wereldwijde dierentuinen gemeenschap ontstaan die natuur- en biodiversiteitbehoud probeert te ondersteunen door in-situ en ex-situ kweekprojecten, die bezoekers tracht te verbinden met de natuur en dieren, en die het ons ecologisch bewustzijn door middel van educatieve boodschappen probeert te simuleren.

Ondanks deze ontwikkelingen blijft de vraag wat de ’raison d’ être‘ van de hedendaagse dierentuin zou moeten zijn? Met toenemende aandacht voor internationale biodiversiteitsvraagstukken proberen Westerse dierentuinen een ​​rol in de bescherming van (beschermde) diersoorten te vinden, direct of indirect via hun educatieve programma’s.

Maar  er is nauwelijks of geen bewijs dat dierentuinen een essentiële rol vervullen in het behoud van diersoorten en blijkt het educatieve vermogen vooral beperkt tot een selecte groep mensen. In zijn roman ‘Zoo Story; Life in the Garden of Captives’, beschrijft journalist en auteur French dat het bestaan van  dierentuinen onze gemeende dominantie en heerschappij ten aanzien van andere diersoorten bevestigt.  Hier tegenover staan de opvatting dat de dierentuin een plek is om mensen te  verbinden met de natuur.

Het blijft natuurlijk lastig. Dierentuinen zijn commerciële ondernemingen gericht op het entertainen van een veeleisend publiek. Tegelijkertijd moeten zij tijd en geld besteden voor natuurbehoud.  Verder willen bezoekers de dieren liefst van dichtbij zien, maar de dier-bezoeker interacties zijn niet altijd optimaal voor het welzijn van de dieren. Zo verandert dierenpark Emmen van naam en heet voortaan Wildlands Adventure Zoo Emmen. De nieuwe naam moet duidelijk maken dat het park meer is dan een gewone dierentuin: “een expeditie, een avontuur in een wereld vol spannende verhalen”. Maar laten we eerlijk zijn, als dierentuinen niet het publiek maar de dieren centraal zouden stellen, zouden zij er heel anders uitzien. Tegenstrijdige doelen dus.

Hoe kunnen dierentuinen het beschermen van soorten beter verenigen met het beschermen van het leven en de levenskwaliteit van individuele dieren? Het feit dat dierentuinen van vandaag hun rol actief moeten verdedigen, en zo’n actie van de dierentuin van Kopenhagen, laat al zien dat er ergens iets fout zit. Huidige dierentuinen zouden meer de rol van opvangcentra moeten vervullen voor (beschermde) dieren in nood die later terug in de natuur geplaatst kunnen worden – niet als pretpark waar ook nog dieren in rond lopen. Zoals de beroemdste dierentuin eigenaar van Groot-Brittannië, Damian Aspinall, onlangs zei: “We moeten dierentuinen de komende 20-30 jaar afbouwen en omvormen. Het is verkeerd om levende wezens levenslang gevangen te houden zonder uitzicht op vrijlating. En met de kans om gedood te worden” .

De 4 eerder genoemde leeuwen zijn  niet de enigen.  Zo vertelde een woordvoerder van de European Association of Zoos and Aquaria onlangs aan CNN dat in Europese dierentuinen elk jaar ongeveer 3.000 tot 5.000 dieren – uit ‘populatie management’ overwegingen – worden gedood. Dit stimuleert mijn ecologisch bewustzijn niet.

Pim Martens (met dank aan Floortje Mennen en Carijn Beumer)